Menu lewe
Sołectwa
Boćwinka
Kategoria: Sołectwa
Boćwinka
W dniu 29 września 1554 r. starosta węgoborski (węgorzewski) Jan Pusz sprzedał Łukaszowi Lipińskiemu (Lucas Lipinßken) ze starostwa piskiego 3 łany sołeckie w cenie 30 grzywien srebra (ok. 5,7 kg) za jeden łan (ok. 16,8 ha), w celu założenia wsi Neufreudenthall. Łukasz Lipiński zobowiązany został do zasiedlenia 30 łanów (ok. 504 ha) chłopami oraz do udziału w polowaniach organizowanych przez starostę. Mieszkańcy otrzymali 9 lat wolnizny. Włości wsi znajdowały się między Żywymi (Gros Sieben), a Żywkami (Klein Sieben)[1]. Zapewne pierwsi mieszkańcy byli Polakami o czym może świadczyć nazwisko sołtysa. Wieś Lipińskie z której prawdopodobnie on pochodził była bowiem zasiedlona przez osadników pochodzących z Mazowsza. Wspomniana miejscowość leży w odległości 10 km na wschód od Białej Piskiej. Polski element osadniczy był w Boćwince przez wieki dominujący. Z czasem obok niemieckiej nazwy Neufreudenthal zaczęła się pojawiać także o polskim brzmieniu – Bodschwinken[2].
W późniejszych wiekach obszar Boćwinki nie ulegał większym zmianom. W II połowie XVII w. wynosił on łącznie 34 łany, zaś pod koniec XVIII w. 24 łany z obowiązkiem szarwarku oraz 6 łanów na prawie chełmińskim[3]. Od 1716 w starostwie węgorzewskim, w niektórych miejscowościach nadawano włóki bez obowiązku szarwarku, ale w zamian za wysoki czynsz. Do takich wsi należały między innymi: Boćwinka, Sołtmany i Żywy[4]. Podczas epidemii dżumy w 1710 r. zmarły w Boćwince 103 osoby, co stanowiło połowę ówczesnych mieszkańców. W 1817 r. założono tutaj szkołę[5]. W latach 1846-1847 powstał projekt uregulowania płynącej przez wieś strugi. Głównym założeniem tego planu było osuszenie podmokłych łąk i uzyskanie w ten sposób większej ilości użytkowej ziemi[6]. Rzeka płynąca przez wieś w przeszłości była przez Mazurów nazywana: Żywecką Strugą, a przez Niemców Siewker Fließ, bądź Graben. Od lat międzywojennych XX w. uznaje się, że struga płynąca przez Boćwinkę stanowi górny bieg Sapiny[7].
Według spisu powszechnego dokonanego w 1853 r. Boćwinkę (wówczas Neufreudenthal) zamieszkiwało 297 mieszkańców. Wieś liczyła 2177 mórg (ok. 555,13 ha), zaś sołtysem był niejaki Mateusz. Boćwinka należała do parafii i okręgu agencji pocztowej w Kruklankach[8]. Według sprawozdania z 1853 r. do szkoły uczęszczało 72 uczniów, z których 51 znało wyłącznie język polski[9]. Na początku XX w. Boćwinka charakteryzowała się luźną zabudową. Uwagę zwracał braku lasów – dominowały łąki i pola uprawne. Do I wojny światowej, funkcjonował we wsi wiatrak, który znajdował się na północny wschód od zabudowań, przy starej drodze do Regułówki (obecnie zachodnia część Możdżan)[10]. W 1905 r. miejscowość liczyła 617 ha, 55 domów, 314 osób w tym 304 Polaków i dziesięciu Niemców. W 1925 r. we wsi było 57 domów, a wśród mieszkańców siedmiu katolików i 298 ewangelików. Parafialny kościół ewangelicki był w Kruklankach, zaś katolicki w Lecu (obecnie Giżycko)[11].
W 1939 r. – przed wybuchem II wojny światowej Boćwinka liczyła 284 mieszkańców. Wieś została zajęta przez Armię Czerwoną 24 stycznia 1945 r.[12] W tym też roku miejscowość oficjalnie została włączona do Polski. Już w 1946 r. powstała pierwsza polska szkoła, której dyrektorką była Wiktoria Dąbrowska[13]. W 1954 r. w ramach nowego podziału administracyjnego powołano w Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej podstawowe jednostki administracyjne zwane gromadami. W tymże roku powołano gromadę z siedzibą w Boćwince, podlegająca pod Urząd Stanu Cywilnego w Kruklankach. W jej skład wchodziły następujące sołectwa: Boćwinka, Jurkowo (z Kamienną Strugą), Możdżany (z Borkami, Giżycką Budą, Lipowem, Regułówką, Woliskiem), Sołtmany (z przysiółkiem Owczarek) i Żywy[14]. W 1966 w skład gromady Boćwinka wchodziło 5 sołectw, zaś łączna ich powierzchnia wynosiła 79 km². W 1967 r. przewodniczącym Gromadzkiej Rady Narodowej Boćwinka był Jan Janusz[15]. Z początkiem 1973 r. zlikwidowano gromady i powołano gminy, jako najmniejsze jednostki administracyjne państwa. Siedziba Gromadzkiej Rady Narodowej w Boćwince wpłynęła pozytywnie na rozwój wsi. W pierwszej połowie lat 60. XX w. Gminna Spółdzielnia „Samopomoc Chłopska” wybudowała sklep, zaś od 1967 r. funkcjonowała poczta[16].
Etymologia
Wieś położona jest w dolinie rzecznej, między jeziorami Sołtmany i Żywki. Zapisywano ją początkowo z języka niemieckiego Neufreudenthall oraz Neufredeland[17]. Pierwszą nazwę możemy dosłownie przetłumaczyć, jako „Nowa przyjazna dolina”, drugą – „Nowa przyjazna ziemia”. Nawiązują one do położenia Boćwinki w niecce rzeki Sapiny (dawniej Żyweckiej Strugi). Obecne brzmienie wsi pojawia się po raz pierwszy w dokumentach w II połowie XVIII w., jako Pozwincken lub Bodschwinken[18]. W 1878 r. Wojciech Kętrzyński odnotował nazwę Boćwinka, która jego zdaniem miała ewidentnie polski rodowód[19]. Pochodzi od wyrazów: „boćwina”, „botwina”, które odznaczają buraka, ćwikłę, a także jej liście[20]. To także potrawa, zupa z tych liści zwana „botwiną” czy „boćwinką”[21]. Zapewne w przeszłości miały tutaj miejsce duże oprawy buraka ćwikłowego oraz sporządzanie z niego potraw, co sprawiło, że wieś Boćwinka zawdzięcza mu swoją nazwę.
Sołtys: Aleksandra Giza
W dniu 29 września 1554 r. starosta węgoborski (węgorzewski) Jan Pusz sprzedał Łukaszowi Lipińskiemu (Lucas Lipinßken) ze starostwa piskiego 3 łany sołeckie w cenie 30 grzywien srebra (ok. 5,7 kg) za jeden łan (ok. 16,8 ha), w celu założenia wsi Neufreudenthall. Łukasz Lipiński zobowiązany został do zasiedlenia 30 łanów (ok. 504 ha) chłopami oraz do udziału w polowaniach organizowanych przez starostę. Mieszkańcy otrzymali 9 lat wolnizny. Włości wsi znajdowały się między Żywymi (Gros Sieben), a Żywkami (Klein Sieben)[1]. Zapewne pierwsi mieszkańcy byli Polakami o czym może świadczyć nazwisko sołtysa. Wieś Lipińskie z której prawdopodobnie on pochodził była bowiem zasiedlona przez osadników pochodzących z Mazowsza. Wspomniana miejscowość leży w odległości 10 km na wschód od Białej Piskiej. Polski element osadniczy był w Boćwince przez wieki dominujący. Z czasem obok niemieckiej nazwy Neufreudenthal zaczęła się pojawiać także o polskim brzmieniu – Bodschwinken[2].
W późniejszych wiekach obszar Boćwinki nie ulegał większym zmianom. W II połowie XVII w. wynosił on łącznie 34 łany, zaś pod koniec XVIII w. 24 łany z obowiązkiem szarwarku oraz 6 łanów na prawie chełmińskim[3]. Od 1716 w starostwie węgorzewskim, w niektórych miejscowościach nadawano włóki bez obowiązku szarwarku, ale w zamian za wysoki czynsz. Do takich wsi należały między innymi: Boćwinka, Sołtmany i Żywy[4]. Podczas epidemii dżumy w 1710 r. zmarły w Boćwince 103 osoby, co stanowiło połowę ówczesnych mieszkańców. W 1817 r. założono tutaj szkołę[5]. W latach 1846-1847 powstał projekt uregulowania płynącej przez wieś strugi. Głównym założeniem tego planu było osuszenie podmokłych łąk i uzyskanie w ten sposób większej ilości użytkowej ziemi[6]. Rzeka płynąca przez wieś w przeszłości była przez Mazurów nazywana: Żywecką Strugą, a przez Niemców Siewker Fließ, bądź Graben. Od lat międzywojennych XX w. uznaje się, że struga płynąca przez Boćwinkę stanowi górny bieg Sapiny[7].
Według spisu powszechnego dokonanego w 1853 r. Boćwinkę (wówczas Neufreudenthal) zamieszkiwało 297 mieszkańców. Wieś liczyła 2177 mórg (ok. 555,13 ha), zaś sołtysem był niejaki Mateusz. Boćwinka należała do parafii i okręgu agencji pocztowej w Kruklankach[8]. Według sprawozdania z 1853 r. do szkoły uczęszczało 72 uczniów, z których 51 znało wyłącznie język polski[9]. Na początku XX w. Boćwinka charakteryzowała się luźną zabudową. Uwagę zwracał braku lasów – dominowały łąki i pola uprawne. Do I wojny światowej, funkcjonował we wsi wiatrak, który znajdował się na północny wschód od zabudowań, przy starej drodze do Regułówki (obecnie zachodnia część Możdżan)[10]. W 1905 r. miejscowość liczyła 617 ha, 55 domów, 314 osób w tym 304 Polaków i dziesięciu Niemców. W 1925 r. we wsi było 57 domów, a wśród mieszkańców siedmiu katolików i 298 ewangelików. Parafialny kościół ewangelicki był w Kruklankach, zaś katolicki w Lecu (obecnie Giżycko)[11].
W 1939 r. – przed wybuchem II wojny światowej Boćwinka liczyła 284 mieszkańców. Wieś została zajęta przez Armię Czerwoną 24 stycznia 1945 r.[12] W tym też roku miejscowość oficjalnie została włączona do Polski. Już w 1946 r. powstała pierwsza polska szkoła, której dyrektorką była Wiktoria Dąbrowska[13]. W 1954 r. w ramach nowego podziału administracyjnego powołano w Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej podstawowe jednostki administracyjne zwane gromadami. W tymże roku powołano gromadę z siedzibą w Boćwince, podlegająca pod Urząd Stanu Cywilnego w Kruklankach. W jej skład wchodziły następujące sołectwa: Boćwinka, Jurkowo (z Kamienną Strugą), Możdżany (z Borkami, Giżycką Budą, Lipowem, Regułówką, Woliskiem), Sołtmany (z przysiółkiem Owczarek) i Żywy[14]. W 1966 w skład gromady Boćwinka wchodziło 5 sołectw, zaś łączna ich powierzchnia wynosiła 79 km². W 1967 r. przewodniczącym Gromadzkiej Rady Narodowej Boćwinka był Jan Janusz[15]. Z początkiem 1973 r. zlikwidowano gromady i powołano gminy, jako najmniejsze jednostki administracyjne państwa. Siedziba Gromadzkiej Rady Narodowej w Boćwince wpłynęła pozytywnie na rozwój wsi. W pierwszej połowie lat 60. XX w. Gminna Spółdzielnia „Samopomoc Chłopska” wybudowała sklep, zaś od 1967 r. funkcjonowała poczta[16].
Etymologia
Wieś położona jest w dolinie rzecznej, między jeziorami Sołtmany i Żywki. Zapisywano ją początkowo z języka niemieckiego Neufreudenthall oraz Neufredeland[17]. Pierwszą nazwę możemy dosłownie przetłumaczyć, jako „Nowa przyjazna dolina”, drugą – „Nowa przyjazna ziemia”. Nawiązują one do położenia Boćwinki w niecce rzeki Sapiny (dawniej Żyweckiej Strugi). Obecne brzmienie wsi pojawia się po raz pierwszy w dokumentach w II połowie XVIII w., jako Pozwincken lub Bodschwinken[18]. W 1878 r. Wojciech Kętrzyński odnotował nazwę Boćwinka, która jego zdaniem miała ewidentnie polski rodowód[19]. Pochodzi od wyrazów: „boćwina”, „botwina”, które odznaczają buraka, ćwikłę, a także jej liście[20]. To także potrawa, zupa z tych liści zwana „botwiną” czy „boćwinką”[21]. Zapewne w przeszłości miały tutaj miejsce duże oprawy buraka ćwikłowego oraz sporządzanie z niego potraw, co sprawiło, że wieś Boćwinka zawdzięcza mu swoją nazwę.
[1] W. Kętrzyński, O ludności polskiej w Prusiech niegdyś krzyżackich, Lwów 1882, s. 533; G. Białuński, Kolonizacja „Wielkiej Puszczy” (do 1568 roku) – starostwa piskie, ełckie, straduńskie, zelkowskie i węgoborskie (węgorzewskie), Olsztyn 2002, s. 188.
[2] F. Schroetter, Tableau zur Zusammensetzung Karte von Preussen, Section 49, 1796, 1:50 000, Deutsche Staatsbibliothek w Berlinie Preussischer Kulturbesitz, Kartenabteilung, sygn. N 1020.
[3] J. Naronowicz-Naronski, Districtus Angerburg, ok. [1660-1676], Geheimes Staatsarchiv Preussischer Kulturbesitz, Berlin-Dahlem, sygn. 61/ F 10310; J. F. Goldbeck, Vollständige Topographie des Königreichs Preußen. Litthauischen Cammer- Departement, Erster Teil, Königsberg-Leipzig 1785 (Nachdruck Hamburg 1990), s. 105; F. Schroetter, Tableau zur Zusammensetzung Karte von Preussen, Section 49.
[4] M. Toeppen, Historia Mazur. Przyczynek do dziejów krainy i kultury pruskiej, Olsztyn 1998, s. 242.
[5] Węgorzewo. Z dziejów miasta i powiatu, red. A. Wakar, B. Wilamowski, Olsztyn 1968, s. 114.
[6] Nivellementsprofil vom Siewer zum Siewker-See, Nast. 1846, revid. Bernuth 1847, 1;2500, Geheimes Staatsarchiv Preussischer Kulturbesitz, Berlin-Dahlem, sygn. A 10.167.
[7] S. Srokowski, Jeziora i moczary Prus Wschodnich, Warszawa 1930, s. 62.
[8] Statistisch-topographisches Adreß-Handbuch von Ostpreußen, Königsberg 1857, s. 324.
[9] Węgorzewo. Z dziejów miasta i powiatu, red. A. Wakar, B. Wilamowski, Olsztyn 1968, s. 114.
[10] Geognostische Agronomische [Karte] nr 1998, Orlowen, 1:25 000, Berlin 1912.
[11] Słownik geograficzny Państwa Polskiego i ziem historycznie z Polską związanych; Pomorze Polskie. Pomorze Zachodnie. Prusy Wschodnie, t. 1 z. 6, pod red. S. Arnold, Warszawa 1936-1939, s. 693.
[12] T. Gliniecki, Ostatnie dni Lötzen. Zdobycie miasta i okolic w styczniu 1945 roku w dokumentach Armii Czerwonej, „Masovia” 2019, t. 16, s. 47.
[13] Węgorzewo. Z dziejów miasta i powiatu, s. 248.
[14] Ibidem, s. 287.
[15] Ibidem, s. 184, 187.
[16] Ibidem, s. 234, 246.
[17] G. Białuński, Kolonizacja „Wielkiej Puszczy”, s. 188.
[18] J. F. Goldbeck, Vollständige Topographie des Königreichs Preußen. s. 105.
[19] W. Kętrzyński, Nazwy miejscowe polskie Prus Zachodnich, Wschodnich i Pomorza wraz z przezwiskami niemieckimi, Lwów 1878, s. 169.
[20] A. Brückner, Słownik etymologiczny języka polskiego, Warszawa 1993, s. 33; M. S. B. Linde, Słownik języka polskiego, t. 1, A-F, Warszawa 1994, s. 134.
[21] W. Smoczyński, Słownik etymologiczny języka litewskiego, Wilno 2007, s. 48.
Sołtys: Aleksandra Giza
Liczba odwiedzin: 87628
