Menu lewe
Sołectwa
Jeziorowskie
Kategoria: Sołectwa
Jeziorowskie
Początki osadnictwa na obszarze dzisiejszej wsi Jeziorowskie sięgają neolitu (epoki kamienia gładzonego). Przed II wojną światową w pobliżu jeziora Gołdopiwo znaleziono kamienny toporek, który został zewidencjonowany przez wybitnego niemieckiego archeologa Heinricha Kemke[1]. Nad brzegiem wspomnianego jeziora można także znaleźć przy odrobinie szczęścia wyrzucony przez fale materiał ceramiczny z czasów epoki żelaza oraz średniowiecza[2].
Jeziorowskie powstało na terenie Prus Książęcych, które w ówczesnym czasie były lennem Rzeczpospolitej. Pierwszą lecz nieudaną próbę założenia w tym miejscu wsi podjęto w 1567 roku. Następnie 2 lutego 1570 r. starosta węgorzewski Mikołaj von Sparwein sprzedał Stefanowi Jeziorko za 120 grzywien dwie włóki sołeckie i powierzył założenie wsi na prawie chełmińskim. Obszar Jeziorowskich liczył 20 łanów (włók), zaś czas wolnizny ustalono na 6 lat[3]. Jeden łan wynosił w przybliżeniu 16,8 ha, czyli w przypadku 20 to pierwotna strefa wsi obejmowała 336 ha. Jeszcze w XVI w. obszar miejscowości zwiększył się do 42 łanów, zaś w XVII w. początkowo wynosił nawet 54 łanów i 15 mórg[4]. W dniu 6 maja 1612 r. elektor Jan Zygmunt przekazał mieszkańcom Leca (Giżycka) 10 włók lasu koło wsi Jeziorowskie, które wyznaczył im pruski łowczy, starosta ryński Reinhold von Halle, za cenę 50 grzywien srebra (ok. 9,55 kg) i 3 grzywny (ok. 0,57 kg) rocznego czynszu od włóki pod warunkiem ochrony tychże lasów i z zastrzeżeniem prawa polowania[5]. W kolejnych latach obszar wsi dalej się zmniejszał na skutek powstania w 1705 r. na jego obszarze w Puszczy Boreckiej osady szkatułowej Podleśna[6].
W spisie z 1785 r. Jeziorowskie (Jesiorowsken) są opisane, jako wieś królewska położona nad jeziorem Gołdopiwo (Goldoppiw) i należąca do parafii w Kruklankach[7]. Obszar obejmował 30 łanów (ok. 504 ha). Z końcem XVIII w. Jeziorowskie (Jesioroffsken) posiadało 32 łany królewskie (podlegające szarwarkowi) i 3 łany chełmińskie[8]. Od początku wieś miała charakter tzw. ulicówki – domostw rozmieszczonych wzdłuż drogi biegnącej równolegle do brzegu jeziora.
W 1772 r. utworzono w Jeziorowskich pierwszą szkołę. W 1857 r. uczęszczało do niej 91 uczniów. W tej grupie były 42 osoby znające wyłącznie język polski, którym posługiwali się Mazurzy[9]. Głównym zajęciem mieszkańców było rolnictwo. W pierwszej połowie XIX w. wybudowano w Jeziorowskich wiatrak, który znajdował się w odległości 1 km na wschód od budynku byłej szkoły. Funkcjonował on do początku XX wieku[10]. W spisie pochodzącym z 1857 r. Jeziorowskie (Jesziorowsken) liczyły 403 mieszkańców i 2844 mórg ziemi (ok. 725,22 ha). We wsi była karczma. Odnotowany też był właściciel ziemski niejaki Wittke. Mieszkańcy należeli do parafii i okręgu agencji pocztowej w Kruklankach[11].
W 1914 roku w czasie I wojny światowej Jeziorowskie na krótko było zajęte przez wojska rosyjskie. W efekcie tzw. bitwy nad jeziorami mazurskimi armia rosyjska została odrzucona na wschód, zaś świadectwem z tamtych czasów jest cmentarz wojenny. Znajduje się na nim pięć zbiorowych mogił, w których pochowano 67 rosyjskich żołnierzy poległych 10 września 1914 r. Cmentarz wojenny, jak i ewangelicki wpisane zostały do rejestru zabytków[12].
W okresie międzywojennym w Jeziorowskich działała kuźnia (Schmiede), która znajdowała się bezpośrednio na północ od cmentarza ewangelickiego. Na terenach podmokłych w pobliży płynącej przez łąki strugi wydobywano w przeszłości torf[13]. Na terenie administracyjnym wsi, na skraju Puszczy Boreckiej i w sąsiedztwie Podleśnej, znajdował się przysiółek zwany Johannistal[14]. W spisie z 1935 r. mamy informację, że w szkole były dwie klasy, zatrudnionych dwóch nauczycieli i łącznie 108 uczniów. W 1939 r. wieś liczyła 450 mieszkańców[15].
Po II wojnie światowej mazurskie Jeziorowskie trafiło do Polski. W 1947 r. wskrzeszono szkołę podstawową. W latach 1954-1972 sołectwo w Jeziorowskich należało do gromady Kruklanki. W skład sołectwa wchodziły następujące miejscowości: Jeziorowskie, PGR Brożówka z Chmielewem oraz przysiółek Janowo zwany wcześniej Johannistal (dzisiejsza Kolonia). Na początku lat 60. XX w. powstał we wsi sklep GS (Gminna Spółdzielnia „Samopomoc Chłopska”) oraz zaczął funkcjonować nad jeziorem Gołdopiwo Ośrodek Wypoczynkowy Instytutu Badań Jądrowych[16].
Etymologia
Nazwa wsi w dokumentach i na mapach zapisywana była najczęściej: Jeziorowskie, Jesioroffsken, Jeszorowsken, Jeziorowsken i pochodziła przypuszczalnie od nazwiska założyciela Stefana Jeziorko. Nie można jednak wykluczyć, że wpływ na jej powstanie mogło też wywrzeć położenie wsi bezpośrednio nad jeziorem Gołdopiwo. W latach 1927-1945 nazwę miejscowości Niemcy zmienili na Seehausen.
Pierwsza informacja w źródłach o jeziorze Gołdopiwo – Dowgepywe – pochodzi z dokumentu ustalającego granicę między zamkami krzyżackimi w Węgorzewie (Angirburg) i Giżycku (Leczenburg) powstałego w latach 1335-1341. Jak wynika z zakonnych zapisów leżało ono na terenie dawnej Galindii i znajdowało się pod jurysdykcją zamku w Angerburgu[17]. Słowa daug, daugi w języku litewskim znaczą tyle, co „dużo”, zaś pieva to „łąka”[18]. Nie jest wykluczone, że wpływ na taką nazwę miały otaczające Gołdopiwo od strony południowej i wschodniej obszerne połacie pastwisk. Późniejsza nazwa jeziora Dalgabiba (Dalgabia), którą odnotował na mapie w 1576 r. Kaspar Hennenberger[19], przypuszczalnie może mieć związek z Gabią – pogańską boginią ognia i ogniska domowego[20]. W kolejnym stuleciu, na mapie Józefa Narońskiego, pojawia się nazwa Gałdopen[21].
Legendy
Z wsią Jeziorowskie wiążą się liczne miejscowe legendy i wszystkie są powiązane z diabłem (sic!). Według jednego podania do upadku wiatraka we wsi przyczynił się sam czort. Otóż pewnego razu przed żniwami zgłosił się do pracy młody, sprytny i pracowity chłopak. Początkowo młynarz był z niego bardzo zadowolony, jednak kiedy domyślił się kim jest ów młodzieniec, zwolnił go z pracy nie dając zapłaty. Wówczas diabeł odszedł, ale doprowadził młynarza do ruiny[22]. Wiatrak z czasem przestał istnieć, chociaż jeszcze starsi mieszkańcy pamiętają „drogę młyńską” – stary dukt polny, który do niego ze wsi prowadził[23]. Dwie kolejne legendy opowiadają o przygodach, jakie spotkały wracających w nocy z pracy do domu dwóch miejscowych mężczyzn. Jeden był rybakiem, zaś drugi o nazwisku Wittko pracownikiem tartaku w Kruklankach. Obaj przyprowadzili ze sobą do domu znajdę, która okazywała się małym diabełkiem[24]. Jak widać mieszkańcy najwyraźniej musieli być oswojeni z diabłami, ponieważ nie wywoływały one u nich żadnego strachu. Wszak okolice są usiane diabelskimi kamieniami, czarcimi wzgórzami, więc ich obecność nie robiła na nich większego wrażenia. Ciekawa jest też zbieżność nazwisk Wittke – wzmiankowanego w dokumentach z 1857 r. największego obszarnika we wsi i opisanego w legendzie pracownika tartaku, który spotkał małego diabełka. Często ludność wiejska w dawnych czasach uważała, że niektórzy ludzie swoje bogactwo zawdzięczają kontaktom z siłami nieczystymi.
We wspomnianych legendach występują ciekawe toponimy, których nie odnotowano w dokumentach i na mapach, a warto byłoby je przytoczyć. Otóż ciek wodny wypływający z Puszczy Boreckiej i wpływający w Jeziorowskich do Gołdopiwa nazywał się Strużka. Głęboki jar w południowej części wsi, którym wspomniana Strużka płynęła był w przeszłości nazywany Parowa[25].
Sołtys: Urszula Orszewska
Początki osadnictwa na obszarze dzisiejszej wsi Jeziorowskie sięgają neolitu (epoki kamienia gładzonego). Przed II wojną światową w pobliżu jeziora Gołdopiwo znaleziono kamienny toporek, który został zewidencjonowany przez wybitnego niemieckiego archeologa Heinricha Kemke[1]. Nad brzegiem wspomnianego jeziora można także znaleźć przy odrobinie szczęścia wyrzucony przez fale materiał ceramiczny z czasów epoki żelaza oraz średniowiecza[2].
Jeziorowskie powstało na terenie Prus Książęcych, które w ówczesnym czasie były lennem Rzeczpospolitej. Pierwszą lecz nieudaną próbę założenia w tym miejscu wsi podjęto w 1567 roku. Następnie 2 lutego 1570 r. starosta węgorzewski Mikołaj von Sparwein sprzedał Stefanowi Jeziorko za 120 grzywien dwie włóki sołeckie i powierzył założenie wsi na prawie chełmińskim. Obszar Jeziorowskich liczył 20 łanów (włók), zaś czas wolnizny ustalono na 6 lat[3]. Jeden łan wynosił w przybliżeniu 16,8 ha, czyli w przypadku 20 to pierwotna strefa wsi obejmowała 336 ha. Jeszcze w XVI w. obszar miejscowości zwiększył się do 42 łanów, zaś w XVII w. początkowo wynosił nawet 54 łanów i 15 mórg[4]. W dniu 6 maja 1612 r. elektor Jan Zygmunt przekazał mieszkańcom Leca (Giżycka) 10 włók lasu koło wsi Jeziorowskie, które wyznaczył im pruski łowczy, starosta ryński Reinhold von Halle, za cenę 50 grzywien srebra (ok. 9,55 kg) i 3 grzywny (ok. 0,57 kg) rocznego czynszu od włóki pod warunkiem ochrony tychże lasów i z zastrzeżeniem prawa polowania[5]. W kolejnych latach obszar wsi dalej się zmniejszał na skutek powstania w 1705 r. na jego obszarze w Puszczy Boreckiej osady szkatułowej Podleśna[6].
W spisie z 1785 r. Jeziorowskie (Jesiorowsken) są opisane, jako wieś królewska położona nad jeziorem Gołdopiwo (Goldoppiw) i należąca do parafii w Kruklankach[7]. Obszar obejmował 30 łanów (ok. 504 ha). Z końcem XVIII w. Jeziorowskie (Jesioroffsken) posiadało 32 łany królewskie (podlegające szarwarkowi) i 3 łany chełmińskie[8]. Od początku wieś miała charakter tzw. ulicówki – domostw rozmieszczonych wzdłuż drogi biegnącej równolegle do brzegu jeziora.
W 1772 r. utworzono w Jeziorowskich pierwszą szkołę. W 1857 r. uczęszczało do niej 91 uczniów. W tej grupie były 42 osoby znające wyłącznie język polski, którym posługiwali się Mazurzy[9]. Głównym zajęciem mieszkańców było rolnictwo. W pierwszej połowie XIX w. wybudowano w Jeziorowskich wiatrak, który znajdował się w odległości 1 km na wschód od budynku byłej szkoły. Funkcjonował on do początku XX wieku[10]. W spisie pochodzącym z 1857 r. Jeziorowskie (Jesziorowsken) liczyły 403 mieszkańców i 2844 mórg ziemi (ok. 725,22 ha). We wsi była karczma. Odnotowany też był właściciel ziemski niejaki Wittke. Mieszkańcy należeli do parafii i okręgu agencji pocztowej w Kruklankach[11].
W 1914 roku w czasie I wojny światowej Jeziorowskie na krótko było zajęte przez wojska rosyjskie. W efekcie tzw. bitwy nad jeziorami mazurskimi armia rosyjska została odrzucona na wschód, zaś świadectwem z tamtych czasów jest cmentarz wojenny. Znajduje się na nim pięć zbiorowych mogił, w których pochowano 67 rosyjskich żołnierzy poległych 10 września 1914 r. Cmentarz wojenny, jak i ewangelicki wpisane zostały do rejestru zabytków[12].
W okresie międzywojennym w Jeziorowskich działała kuźnia (Schmiede), która znajdowała się bezpośrednio na północ od cmentarza ewangelickiego. Na terenach podmokłych w pobliży płynącej przez łąki strugi wydobywano w przeszłości torf[13]. Na terenie administracyjnym wsi, na skraju Puszczy Boreckiej i w sąsiedztwie Podleśnej, znajdował się przysiółek zwany Johannistal[14]. W spisie z 1935 r. mamy informację, że w szkole były dwie klasy, zatrudnionych dwóch nauczycieli i łącznie 108 uczniów. W 1939 r. wieś liczyła 450 mieszkańców[15].
Po II wojnie światowej mazurskie Jeziorowskie trafiło do Polski. W 1947 r. wskrzeszono szkołę podstawową. W latach 1954-1972 sołectwo w Jeziorowskich należało do gromady Kruklanki. W skład sołectwa wchodziły następujące miejscowości: Jeziorowskie, PGR Brożówka z Chmielewem oraz przysiółek Janowo zwany wcześniej Johannistal (dzisiejsza Kolonia). Na początku lat 60. XX w. powstał we wsi sklep GS (Gminna Spółdzielnia „Samopomoc Chłopska”) oraz zaczął funkcjonować nad jeziorem Gołdopiwo Ośrodek Wypoczynkowy Instytutu Badań Jądrowych[16].
Etymologia
Nazwa wsi w dokumentach i na mapach zapisywana była najczęściej: Jeziorowskie, Jesioroffsken, Jeszorowsken, Jeziorowsken i pochodziła przypuszczalnie od nazwiska założyciela Stefana Jeziorko. Nie można jednak wykluczyć, że wpływ na jej powstanie mogło też wywrzeć położenie wsi bezpośrednio nad jeziorem Gołdopiwo. W latach 1927-1945 nazwę miejscowości Niemcy zmienili na Seehausen.
Pierwsza informacja w źródłach o jeziorze Gołdopiwo – Dowgepywe – pochodzi z dokumentu ustalającego granicę między zamkami krzyżackimi w Węgorzewie (Angirburg) i Giżycku (Leczenburg) powstałego w latach 1335-1341. Jak wynika z zakonnych zapisów leżało ono na terenie dawnej Galindii i znajdowało się pod jurysdykcją zamku w Angerburgu[17]. Słowa daug, daugi w języku litewskim znaczą tyle, co „dużo”, zaś pieva to „łąka”[18]. Nie jest wykluczone, że wpływ na taką nazwę miały otaczające Gołdopiwo od strony południowej i wschodniej obszerne połacie pastwisk. Późniejsza nazwa jeziora Dalgabiba (Dalgabia), którą odnotował na mapie w 1576 r. Kaspar Hennenberger[19], przypuszczalnie może mieć związek z Gabią – pogańską boginią ognia i ogniska domowego[20]. W kolejnym stuleciu, na mapie Józefa Narońskiego, pojawia się nazwa Gałdopen[21].
Legendy
Z wsią Jeziorowskie wiążą się liczne miejscowe legendy i wszystkie są powiązane z diabłem (sic!). Według jednego podania do upadku wiatraka we wsi przyczynił się sam czort. Otóż pewnego razu przed żniwami zgłosił się do pracy młody, sprytny i pracowity chłopak. Początkowo młynarz był z niego bardzo zadowolony, jednak kiedy domyślił się kim jest ów młodzieniec, zwolnił go z pracy nie dając zapłaty. Wówczas diabeł odszedł, ale doprowadził młynarza do ruiny[22]. Wiatrak z czasem przestał istnieć, chociaż jeszcze starsi mieszkańcy pamiętają „drogę młyńską” – stary dukt polny, który do niego ze wsi prowadził[23]. Dwie kolejne legendy opowiadają o przygodach, jakie spotkały wracających w nocy z pracy do domu dwóch miejscowych mężczyzn. Jeden był rybakiem, zaś drugi o nazwisku Wittko pracownikiem tartaku w Kruklankach. Obaj przyprowadzili ze sobą do domu znajdę, która okazywała się małym diabełkiem[24]. Jak widać mieszkańcy najwyraźniej musieli być oswojeni z diabłami, ponieważ nie wywoływały one u nich żadnego strachu. Wszak okolice są usiane diabelskimi kamieniami, czarcimi wzgórzami, więc ich obecność nie robiła na nich większego wrażenia. Ciekawa jest też zbieżność nazwisk Wittke – wzmiankowanego w dokumentach z 1857 r. największego obszarnika we wsi i opisanego w legendzie pracownika tartaku, który spotkał małego diabełka. Często ludność wiejska w dawnych czasach uważała, że niektórzy ludzie swoje bogactwo zawdzięczają kontaktom z siłami nieczystymi.
We wspomnianych legendach występują ciekawe toponimy, których nie odnotowano w dokumentach i na mapach, a warto byłoby je przytoczyć. Otóż ciek wodny wypływający z Puszczy Boreckiej i wpływający w Jeziorowskich do Gołdopiwa nazywał się Strużka. Głęboki jar w południowej części wsi, którym wspomniana Strużka płynęła był w przeszłości nazywany Parowa[25].
[1] R. Klimek, Nieznane materiały archiwalne o toporkach kamiennych z okolicy Kruklanek, „Masovia”, 2008, t. 11, s. 199-204.
[2] R. Klimek, W. Rużewicz, A. Sulej, Gmina Kruklanki. Historia i Przyroda, Olsztyn 2009, s. 28-29.
[3] W. Kętrzyński, O ludności polskiej w Prusiech niegdyś krzyżackich, Lwów 1882, s. 538; G. Białuński, Kolonizacja „Wielkiej Puszczy” (do 1568 roku) – starostwa piskie, ełckie, straduńskie, zelkowskie i węgoborskie (węgorzewskie), Olsztyn 2002, s. 205.
[4] J. Naronowicz-Naronski, Districtus Angerburg, ok. [1660-1676], Geheimes Staatsarchiv Preussischer Kulturbesitz, Berlin-Dahlem, sygn. 61/ F 10310.
[5] M. Toeppen, Historia Mazur. Przyczynek do dziejów krainy i kultury pruskiej, Olsztyn 1998, s. 182.
[6] Ibidem, s. 246.
[7] J. F. Goldbeck, Vollständige Topographie des Königreichs Preußen. Litthauischen Cammer- Departement, Erster Teil, Königsberg-Leipzig 1785 (Nachdruck Hamburg 1990), s. 55.
[8] F. L. Schroetter, Tableau zur Zusammensetzung Karte von Preussen, Section 49, 1796, skala 1:50 000, Deutsche Staatsbibliothek w Berlinie Preussischer Kulturbesitz, Kartenabteilung, sygn. N 1020.
[9] Węgorzewo. Z dziejów miasta i powiatu, red. A. Wakar, B. Wilamowski, Olsztyn 1968, s. 123.
[10] Preußisches Urmeßtichblatt 1:25 000, Kutten, Bl. 559, 1863, Deutsche Staatsbibliothek w Berlinie Preussischer Kulturbesitz, Kartenabteilung sygn. N 729; Geognostische Agronomische [Karte] nr 1897, Kuten, 1:25 000, Berlin 1903.
[11] Statistisch-topographisches Adreß-Handbuch von Ostpreußen, Königsberg 1857, s. 324.
[12] R. Klimek, W. Rużewicz, A. Sulej, op. cit, s. 64.
[13] Geognostische Agronomische [Karte] nr 1897, Kuten, 1:25 000, Berlin 1903; Meßtischblatt Nr 1897, Possessern, 1:25 000, 1927.
[14] Meßtischblatt Nr 1898, Kierschken, 1:25 000, 1928.
[15] Węgorzewo. Z dziejów miasta i powiatu, op. cit., s. 123.
[16] Ibidem, s. 248, 266 i 288.
[17] Preußisches Urkundenbuch, hrsg. von M. Hein, Bd. 3/1, Marburg 1975, nr 419.
[18] G. Gerullis, Die altpreussischen Ortsnamen, Berlin-Leipzig 1922, s. 30.
[19] C. Hennenberger, Prussiae, das ist des Landes zu Preussen, welches das herrichste Theil ist Sarmathiae Europae eigentliche und warhafftige Beschreibung, Königsberg 1576; Ortelius Abraham, Prussiae Regionis Sarmatiae Europeae Nobiliss. Vera et Nova Descriptio, [w:] Theatrum Orbis Terrarum, Antwerpia 1584.
[20] R. Klimek, W. Rużewicz, A. Sulej, op. cit., s. 40.
[21] J. Naronowicz-Naroński, op. cit.
[22] Czarci Ostrów. Wielki zbiór podań ludowych z Mazur, oprac. J. M. Łapo, Dąbrówno 2014, s. 41-42.
[23] Informacja ustna od mieszkańca Jeziorowskich Łukasza Gorbacza.
[24] Czarci Ostrów, op. cit., s. 63-66.
[25] Parów, parowa – głęboki wąwóz wyżłobiony przez wodę, M. S. B. Linde, Słownik języka polskiego, t. 4 „P”, Warszawa 1995, s. 49.
Sołtys: Urszula Orszewska
Liczba odwiedzin: 87628
