Menu lewe
Sołectwa
Możdżany
Kategoria: Sołectwa
Możdżany
Możdżany pierwotnie powstały w innym miejscu. Początkowo wieś leżała w pobliżu Węgorzewa. Akt lokacyjny wystawił w 1522 r. wielki mistrz krzyżacki Albrecht. Nadał on Janowi Dorszowi przywilej na prawie magdeburskim. Wieś jednakże istniała wcześniej, gdyż dobra te zostały wówczas odkupione od Jakuba Kukułki. Do obowiązków nowego właściciela należało uczestniczenie w polowaniach. Majątek początkowo nazywał się Jeger (niem. Jäger – myśliwy, strzelec), później spotykamy w dokumentach zapisy Mosenen i Mosehnen. Początkowo Możdżany liczyły 12 łanów (ok. 201,6 ha). Zlokalizowane były nad Węgorapą między Węgorzewem, a Stulichami[1]. Ze względu na fakt, że parafia w Węgorzewie powstała dopiero po roku 1538 to Możdżany wcześniej zapewne należały do parafii w Węgielsztynie[2]. W 1600 r. Możdżany wymienione są, jako wieś służebna. Zamieszkana była przez siedmiu wolnych chłopów i czterech zagrodników, których zadaniem było dostarczanie ubitej zwierzyny na rzecz domeny państwowej w Węgorzewie. W 1617 r. przesiedlono wszystkich mieszkańców na nowe miejsce, na obrzeżach obecnej Puszczy Boreckiej, ponieważ z powodu dużej odległości nie byli oni w stanie wykonywać swoich powinności[3]. Dawny obszar wsi został przejęty przez mieszczan z Węgorzewa[4]. Świadectwem istnienia tej wsi nad Węgorapą było jezioro Możdżany, zwane również Mozdzeńskim (Mosdzehner See)[5]. Ten zbiornik wodny leżał na północ od Węgorzewa i został osuszony na przełomie XIX/XX w.
Na nowym miejscu początkowo wieś nazywała się Borki i liczyła 14 łanów (ok. 235,2 ha)[6]. W późniejszych latach powrócono do nazwy Możdżany (Mosdehnen) lub stosowano ją zamiennie z Borkiem. W 1785 r. Możdżany liczyły 13 łanów, zaś powstałe w ich bezpośrednim sąsiedztwie nadleśnictwo Borki jeden łan[7]. W spisie z 1857 Możdżany (Mosdzehnen) zostały wymienione, jako wieś chełmińska. Zamieszkiwało ją 125 osób, zaś powierzchnia liczyła 1008 mórg (ok. 257 ha). Sołtysem był niejaki Kleeberg. Mieszkańcy Możdżan należeli do parafii i agentury pocztowej w Kruklankach[8].
W latach 30. XX w. Niemcy przyłączyli do Możdżan sąsiednią wieś Regułówkę. Zmieniona została także nazwa na Borkenwalde. W 1939 mieszkało tutaj 310 mieszkańców. Po II wojnie światowej reaktywowano szkołę, która liczyła 4 klasy[9]. Możdżany zostały sołectwem, do którego należały wówczas następujące miejscowości: Borki, Giżycka Buda (Knieja Łuczańska), Jurkówko, Lipowo, Wolisko i przysiółek Regułówka[10].
Regułówka
W dniu 9 grudnia 1562 książe Albrecht nadał swojemu sekretarzowi Baltazarowi Gansowi 60 łanów lasu na prawie lennym. Obszar był położony między: Kruklankami, jeziorem Gołdopiwo, jeziorem i wsią Żywy, Boćwinką i Żywkami. Baltazar Gans został zobowiązany po 15 latach wolnizny do jednej służby wojskowej. W połowie XVII w. dobra Gansenstein podzielono równo na dwie osobne wsie z folwarkami: Brożówkę i Regułówkę (Regulowken). Liczyły one po 30 łanów ziemi (ok. 504 ha)[11]. W 1576 w Regułówce mieszkał Maciej Drygalski[12]. Na mapie Józefa Narońskiego z lat 60. XVII w. pojawia się spolszczona nazwa Regulowka. Obszar majątku wówczas nadal liczył 30 łanów[13]. Pod koniec XVIII w. Regułówka jest wymieniana, jako folwark szlachecki będący własnością dziedziczoną majątku w Brożówce[14]. W spisie z 1857 r. w Regułówce mieszkało 101 osób, natomiast powierzchnia folwarku liczyła 2162 morgi (ok. 551 ha). Właścicielem była rodzina Hammerów. Mieszkańcy należeli do parafii w Kruklankach[15]. Od lat 60. XIX w. w Regułówce znajdował się wiatrak[16], który funkcjonował do I wojny światowej[17]. W latach 30. XX w. majątek został włączony do Możdżan.
Na terenie dawnej Regułówki znajduje się kaplica grobowa rodów Bucholz i Kramer, którzy byli właścicielami majątku. Budynek kaplicy pochodzi z przełomu XIX/XX w. Został on odnowiony w latach 70. XX w., zaś w 1991 r. biskup Julian Wojtkowski nadał kaplicy wezwanie Chrystusa Dobrego Pasterza[18].
Borki
Początki osady w Borkach wiążą się z przesiedleniem mieszkańców Możdżan w 1617 r. z okolicy Węgorzewa nad jezioro Żywy. Stałym ich zajęciem było łowiectwo na rzecz domeny państwowej w Węgorzewie. Początkowo wieś nazywano Borkiem, później wrócono do nazwy Możdżany, bądź też stosowano je zamiennie. Pod koniec XVIII w. wyodrębnił się z obszaru wsi Możdżany urząd nadleśnictwa (Forst Amt Borcken), który liczył powierzchnię jednego łanu (16,8 ha)[19]. W 1857 r. na terenie administrowanym przez nadleśnictwo Borki (Oberförsterei Borken) żyły 33 osoby, które należały do parafii w Kruklankach. Nadleśniczym był niejaki Schulz[20]. W 1880 r. zarządzany obszar lasów liczył 50 km². W 1905 r. na terenie administrowanym przez urząd leśny było 7 domów, w których mieszkało 88 osób – w tym jeden Polak i 87 Niemców[21].
Knieja Łuczańska
Początki Kniei Łuczańskiej związane są z założeniem miasta Leca (Giżycka). W dniu 6 maja 1612 r. elektor Jan Zygmunt przekazał mieszkańcom tego miasta 10 łanów lasu (ok. 168 ha) koło wsi Jeziorowskie, które wyznaczył im pruski łowczy Reinhold von Halle, za cenę 50 grzywien i 3 grzywny rocznego czynszu od łanu. Mieszczanie Leca mieli zajmować się ochroną nadanego im lasu. Mogli wykorzystywać drewno na opał i do celów budowlanych, jednakże nie mieli prawa polowania[22].
Pod koniec XVIII w. osada występuje, jako podleśnictwo Lötzensche Waldbude. Mieszkańcy należeli do parafii w Kruklankach[23]. Po II wojnie światowej nazwę miejscowości zmieniono na Giżycką Budę. Obecnie jest to osada leśna Knieja Łuczańska.
Etymologia
Pierwsza odnotowana nazwa wsi Możdżany – Jeger – pochodziła z języka niemieckiego i nawiązuje do myśliwego (Jäger). Miała ona zapewne związek z powinnością mieszkańców, gdyż ich obowiązkiem było uczestniczenie w polowaniach na rzecz domeny państwowej w Węgorzewie. Późniejsza nazwa Mosenen czy Mosehnen[24] prawdopodobnie pochodzi z języka litewskiego, w którym wyraz mošėnas oznacza „męża siostry”[25]. Świadczy to prawdopodobnie o pochodzeniu mieszkańców Możdżan z Litwy. W literaturze przedmiotu pojawiła się informacja, jakoby pierwszymi mieszkańcami byli Prusowie, zaś nazwa wsi jest pochodzenia pruskiego[26]. Raczej jestem skłonny uznać tą tezę za mało prawdopodobną. Poza tym w czasie pojawienia się jej po raz pierwszy w dokumentach – czyli na przełomie XVI/XVII w. następuje na terenie księstwa Prus napływ osadników litewskich. Pod koniec XIX w. Wojciech Kętrzyński odnotował zapis Mozdzany[27]. W 1930 r. Niemcy zmienili nazwę na Borkenwalde[28].
Borki to dosyć często występujący na terenie Polski toponim. Ma on bezpośredni związek z borem – ciemnym i gęstym lasem[29]. Zapis Borki został naniesiony na mapie Józefa Narońskiego. W późniejszych latach używano zniemczonej nazwy Borcken.
Regułówka prawdopodobnie ma związek z łacińskim wyrazem regula, powszechnym w staropolskiej mowie, jako „reguła”, „prawidło”, czyli jak postępować należy. To także linia prosta zwana dawniej regułą czy regułką[30]. Najwyraźniej, jak rozdzielano włości między Brożówką i Regułówką zastosowano „regułę” – idealnie w linii prostej przeprowadzono między nimi granice.
Sołtys: Natalia Gigielewicz
Możdżany pierwotnie powstały w innym miejscu. Początkowo wieś leżała w pobliżu Węgorzewa. Akt lokacyjny wystawił w 1522 r. wielki mistrz krzyżacki Albrecht. Nadał on Janowi Dorszowi przywilej na prawie magdeburskim. Wieś jednakże istniała wcześniej, gdyż dobra te zostały wówczas odkupione od Jakuba Kukułki. Do obowiązków nowego właściciela należało uczestniczenie w polowaniach. Majątek początkowo nazywał się Jeger (niem. Jäger – myśliwy, strzelec), później spotykamy w dokumentach zapisy Mosenen i Mosehnen. Początkowo Możdżany liczyły 12 łanów (ok. 201,6 ha). Zlokalizowane były nad Węgorapą między Węgorzewem, a Stulichami[1]. Ze względu na fakt, że parafia w Węgorzewie powstała dopiero po roku 1538 to Możdżany wcześniej zapewne należały do parafii w Węgielsztynie[2]. W 1600 r. Możdżany wymienione są, jako wieś służebna. Zamieszkana była przez siedmiu wolnych chłopów i czterech zagrodników, których zadaniem było dostarczanie ubitej zwierzyny na rzecz domeny państwowej w Węgorzewie. W 1617 r. przesiedlono wszystkich mieszkańców na nowe miejsce, na obrzeżach obecnej Puszczy Boreckiej, ponieważ z powodu dużej odległości nie byli oni w stanie wykonywać swoich powinności[3]. Dawny obszar wsi został przejęty przez mieszczan z Węgorzewa[4]. Świadectwem istnienia tej wsi nad Węgorapą było jezioro Możdżany, zwane również Mozdzeńskim (Mosdzehner See)[5]. Ten zbiornik wodny leżał na północ od Węgorzewa i został osuszony na przełomie XIX/XX w.
Na nowym miejscu początkowo wieś nazywała się Borki i liczyła 14 łanów (ok. 235,2 ha)[6]. W późniejszych latach powrócono do nazwy Możdżany (Mosdehnen) lub stosowano ją zamiennie z Borkiem. W 1785 r. Możdżany liczyły 13 łanów, zaś powstałe w ich bezpośrednim sąsiedztwie nadleśnictwo Borki jeden łan[7]. W spisie z 1857 Możdżany (Mosdzehnen) zostały wymienione, jako wieś chełmińska. Zamieszkiwało ją 125 osób, zaś powierzchnia liczyła 1008 mórg (ok. 257 ha). Sołtysem był niejaki Kleeberg. Mieszkańcy Możdżan należeli do parafii i agentury pocztowej w Kruklankach[8].
W latach 30. XX w. Niemcy przyłączyli do Możdżan sąsiednią wieś Regułówkę. Zmieniona została także nazwa na Borkenwalde. W 1939 mieszkało tutaj 310 mieszkańców. Po II wojnie światowej reaktywowano szkołę, która liczyła 4 klasy[9]. Możdżany zostały sołectwem, do którego należały wówczas następujące miejscowości: Borki, Giżycka Buda (Knieja Łuczańska), Jurkówko, Lipowo, Wolisko i przysiółek Regułówka[10].
Regułówka
W dniu 9 grudnia 1562 książe Albrecht nadał swojemu sekretarzowi Baltazarowi Gansowi 60 łanów lasu na prawie lennym. Obszar był położony między: Kruklankami, jeziorem Gołdopiwo, jeziorem i wsią Żywy, Boćwinką i Żywkami. Baltazar Gans został zobowiązany po 15 latach wolnizny do jednej służby wojskowej. W połowie XVII w. dobra Gansenstein podzielono równo na dwie osobne wsie z folwarkami: Brożówkę i Regułówkę (Regulowken). Liczyły one po 30 łanów ziemi (ok. 504 ha)[11]. W 1576 w Regułówce mieszkał Maciej Drygalski[12]. Na mapie Józefa Narońskiego z lat 60. XVII w. pojawia się spolszczona nazwa Regulowka. Obszar majątku wówczas nadal liczył 30 łanów[13]. Pod koniec XVIII w. Regułówka jest wymieniana, jako folwark szlachecki będący własnością dziedziczoną majątku w Brożówce[14]. W spisie z 1857 r. w Regułówce mieszkało 101 osób, natomiast powierzchnia folwarku liczyła 2162 morgi (ok. 551 ha). Właścicielem była rodzina Hammerów. Mieszkańcy należeli do parafii w Kruklankach[15]. Od lat 60. XIX w. w Regułówce znajdował się wiatrak[16], który funkcjonował do I wojny światowej[17]. W latach 30. XX w. majątek został włączony do Możdżan.
Na terenie dawnej Regułówki znajduje się kaplica grobowa rodów Bucholz i Kramer, którzy byli właścicielami majątku. Budynek kaplicy pochodzi z przełomu XIX/XX w. Został on odnowiony w latach 70. XX w., zaś w 1991 r. biskup Julian Wojtkowski nadał kaplicy wezwanie Chrystusa Dobrego Pasterza[18].
Borki
Początki osady w Borkach wiążą się z przesiedleniem mieszkańców Możdżan w 1617 r. z okolicy Węgorzewa nad jezioro Żywy. Stałym ich zajęciem było łowiectwo na rzecz domeny państwowej w Węgorzewie. Początkowo wieś nazywano Borkiem, później wrócono do nazwy Możdżany, bądź też stosowano je zamiennie. Pod koniec XVIII w. wyodrębnił się z obszaru wsi Możdżany urząd nadleśnictwa (Forst Amt Borcken), który liczył powierzchnię jednego łanu (16,8 ha)[19]. W 1857 r. na terenie administrowanym przez nadleśnictwo Borki (Oberförsterei Borken) żyły 33 osoby, które należały do parafii w Kruklankach. Nadleśniczym był niejaki Schulz[20]. W 1880 r. zarządzany obszar lasów liczył 50 km². W 1905 r. na terenie administrowanym przez urząd leśny było 7 domów, w których mieszkało 88 osób – w tym jeden Polak i 87 Niemców[21].
Knieja Łuczańska
Początki Kniei Łuczańskiej związane są z założeniem miasta Leca (Giżycka). W dniu 6 maja 1612 r. elektor Jan Zygmunt przekazał mieszkańcom tego miasta 10 łanów lasu (ok. 168 ha) koło wsi Jeziorowskie, które wyznaczył im pruski łowczy Reinhold von Halle, za cenę 50 grzywien i 3 grzywny rocznego czynszu od łanu. Mieszczanie Leca mieli zajmować się ochroną nadanego im lasu. Mogli wykorzystywać drewno na opał i do celów budowlanych, jednakże nie mieli prawa polowania[22].
Pod koniec XVIII w. osada występuje, jako podleśnictwo Lötzensche Waldbude. Mieszkańcy należeli do parafii w Kruklankach[23]. Po II wojnie światowej nazwę miejscowości zmieniono na Giżycką Budę. Obecnie jest to osada leśna Knieja Łuczańska.
Etymologia
Pierwsza odnotowana nazwa wsi Możdżany – Jeger – pochodziła z języka niemieckiego i nawiązuje do myśliwego (Jäger). Miała ona zapewne związek z powinnością mieszkańców, gdyż ich obowiązkiem było uczestniczenie w polowaniach na rzecz domeny państwowej w Węgorzewie. Późniejsza nazwa Mosenen czy Mosehnen[24] prawdopodobnie pochodzi z języka litewskiego, w którym wyraz mošėnas oznacza „męża siostry”[25]. Świadczy to prawdopodobnie o pochodzeniu mieszkańców Możdżan z Litwy. W literaturze przedmiotu pojawiła się informacja, jakoby pierwszymi mieszkańcami byli Prusowie, zaś nazwa wsi jest pochodzenia pruskiego[26]. Raczej jestem skłonny uznać tą tezę za mało prawdopodobną. Poza tym w czasie pojawienia się jej po raz pierwszy w dokumentach – czyli na przełomie XVI/XVII w. następuje na terenie księstwa Prus napływ osadników litewskich. Pod koniec XIX w. Wojciech Kętrzyński odnotował zapis Mozdzany[27]. W 1930 r. Niemcy zmienili nazwę na Borkenwalde[28].
Borki to dosyć często występujący na terenie Polski toponim. Ma on bezpośredni związek z borem – ciemnym i gęstym lasem[29]. Zapis Borki został naniesiony na mapie Józefa Narońskiego. W późniejszych latach używano zniemczonej nazwy Borcken.
Regułówka prawdopodobnie ma związek z łacińskim wyrazem regula, powszechnym w staropolskiej mowie, jako „reguła”, „prawidło”, czyli jak postępować należy. To także linia prosta zwana dawniej regułą czy regułką[30]. Najwyraźniej, jak rozdzielano włości między Brożówką i Regułówką zastosowano „regułę” – idealnie w linii prostej przeprowadzono między nimi granice.
[1] G. Białuński, Kolonizacja „Wielkiej Puszczy” (do 1568 roku) – starostwa piskie, ełckie, straduńskie, zelkowskie i węgoborskie (węgorzewskie), Olsztyn 2002, s. 177.
[2] Ibidem, s. 209, przyp. 380.
[3] M. Toeppen, Historia Mazur. Przyczynek do dziejów krainy i kultury pruskiej, Olsztyn 1998, s. 197; Węgorzewo. Z dziejów miasta i powiatu, red. A. Wakar, B. Wilamowski, Olsztyn 1968, s. 133.
[4] G. Białuński, op. cit., s. 207, przyp. 350.
[5] Karte des Deutschen Reiches, 105 Rastenburg, 1:100 000, 1880. Por. G. Leyding, Słownik nazw miejscowych okręgu mazurskiego, cz. II nazwy fizjograficzne (zlokalizowane), Poznań 1959, s. 372
[6] J. Naroński, Districtus Angerburg, ok. [1660-1676], Geheimes Staatsarchiv Preussischer Kulturbesitz, Berlin-Dahlem, XX, HA, sygn. 61/ F 10310.
[7] J. F. Goldbeck, Vollständige Topographie des Königreichs Preußen. Litthauischen Cammer- Departement, Erster Teil, Königsberg-Leipzig 1785 (Nachdruck Hamburg 1990), s. 16
[8] Statistisch-topographisches Adreß-Handbuch von Ostpreußen, Königsberg 1857, s. 324.
[9] Węgorzewo. Z dziejów miasta i powiatu, op. cit., s. 248.
[10] Ibidem, s. 287.
[11] G. Białuński, op. cit., s. 195.
[12] W. Kętrzyński, O ludności polskiej w Prusiech niegdyś krzyżackich, Lwów 1882, s. 535.
[13] J. Naroński, op. cit.
[14] J. F. Goldbeck, op. cit., s. 130
[15] Statistisch-topographisches Adreß-Handbuch von Ostpreußen, op. cit., s. 325.
[16] Grabowen, nr 69, Maaßtab 1:100.000, 1870; Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, red. B. Chlebowski, W. Walewski, F. Sulimierski, t. 9, Warszawa 1888, s. 593.
[17] Geognostische Agronomische [Karte] nr 1998, Orlowen, 1:25 000, Berlin 1912.
[18] http://www.parafiakruklanki.pl/o%20parafii dostęp 18.01.2025 r.
[19] F. L. Schroetter, Tableau zur Zusammensetzung Karte von Preussen, Section 50, 1796, Deutsche Staatsbibliothek w Berlinie, sygn. N 1020.
[20] Statistisch-topographisches Adreß-Handbuch von Ostpreußen, op. cit., s. 323.
[21] Słownik geograficzny Państwa Polskiego i ziem historycznie z Polską związanych; Pomorze Polskie. Pomorze Zachodnie. Prusy Wschodnie, t. 1 z. 7, pod red. S. Arnold, Warszawa 1936-1939, s. 720.
[22] M. Toeppen, Historia Mazur, op. cit., s. 182.
[23] J. F. Goldbeck, op. cit., s. 89.
[24] G. Białuński, op. cit., s. 177.
[25] W. Smoczyński, Słownik etymologiczny języka litewskiego, Wilno 2007, s. 409.
[26] Węgorzewo. Z dziejów miasta i powiatu, op. cit., s. 133.
[27] W. Kętrzyński, Nazwy miejscowe polskie Prus Zachodnich, Wschodnich i Pomorza wraz z przezwiskami niemieckimi, Lwów 1878, s. 171.
[28] Węgorzewo. Z dziejów miasta i powiatu, op. cit., s., s. 133.
[29] M. S. B. Linde, Słownik języka polskiego, t. 1, A-F, Warszawa 1994, s. 147.
[30] M. S. B. Linde, Słownik języka polskiego, t. 5, R-T, Warszawa 1994, s. 38.
Sołtys: Natalia Gigielewicz
Liczba odwiedzin: 87630
