Menu lewe
Sołectwa
Sołtmany
Kategoria: Sołectwa
Sołtmany
Pierwsze osadnictwo na obszarze dzisiejszych Sołtman sięga czasów neolitu (epoki kamienia gładzonego). Świadectwem jest znaleziony po I wojnie światowej toporek kamienny. Odkryła go mieszkanka wsi pani Świderska. Znalezisko zostało zlokalizowane w południowej części wsi, na polu ornym, w odległości ok 100 m od jej gospodarstwa. Toporek został zinwentaryzowany przez nauczyciela z Gębałki F. Grigata, który także wykonał jego szkic. Później miał on się znajdować u Świderskiej, jednakże obecne jego losy są nieznane[1].
Powstanie Sołtman datuje się na 1546 r. Wówczas starosta węgorzewski Jan Pusch sprzedał 5 łanów sołeckich leżących naprzeciwko Żywego (Sieben) braciom Maciejowi i Pawłowi z Sołtman w starostwie ełckim (Matz, Paul von Solthna). Sołtysi zobowiązani byli do zasiedlenia chłopami czynszowymi 40 łanów (ok. 672 ha). Starosta zwolnił też wszystkich na 9 lat od wszelkich obowiązków. Początkowo zapisywano miejscowość, jako Soltmanen lub Solthmanen[2]. W kolejnym stuleciu wieś zwiększyła swój areał do 56 łanów (ponad 940 ha). Obszar Sołtman rozciągał się między jeziorami Sołtmany i Wydmińskim, jednakże jak wynika to z mapy Józefa Narońskiego zdecydowaną jego większość stanowiły wówczas lasy. Sama wieś położona nad jeziorem Sołtmany miała charakter ulicówki[3].
W 1710 r. dżuma w Sołtmanach pochłonęła 109 osób[4]. Spustoszenie i straty jakie wywołała epidemia morowej zarazy spowodowały początkową stagnację gospodarczą w regionie. Dlatego też od 1716 r. w Sołtmanach, a także kilku innych wsiach w starostwie węgorzewskim nadawano ziemię bez obowiązku szarwarku, ale w zamian za wysoki czynsz[5]. W spisie z 1785 r. Sołtmany posiadały 46 łanów (ok. 772,8 ha)[6], ale ówczesnym czasie nie były jednolitą wsią. Uprawiane przez chłopów 25 łanów było na prawie chełmińskim, z kolei 21 łanów należało do domeny królewskiej. W tym drugim przypadku chłopi musieli dodatkowo odrabiać szarwark[7].
W XIX w. widać wzrost rozwoju gospodarczego Sołtman. W 1853 r. wieś liczyła 498 mieszkańców oraz 3735 mórg ziemi (ok. 952,425 ha). Sołtysem był niejaki Bolszio. Mieszkańcy należeli do parafii oraz okręgu pocztowego w Kruklankach[8]. Co najmniej od lat 60. XIX w. istniał we wsi wiatrak[9]. Funkcjonował on również w początkowych latach XX w., później przez pewien czas był nieużytkowany. Na początku XX w. wybudowano kolejny wiatrak, który zlokalizowany był wzgórzu 150 m., przy granicy z Boćwinką[10]. W tym czasie w pobliżu Sołtman istniał też trzeci wiatrak tyle, że leżał już na terenie administracyjnym Mazuchówki. Taka ilość w tej okolicy młynów wiatrowych świadczy o dobrze rozwiniętej uprawie zbóż. Mieszkańcy Sołtman zajmowali się też wydobywanie torfu, który występował na znacznym obszarze w południowo-zachodniej części obszaru administracyjnego wsi, w pobliżu jeziora Wydmińskiego. Wspomniane torfowisko leżało obok przysiółka Felsenstein (późniejszy Owczarek)[11]. Ciekawostką jest, że nad jeziorem Sołtmany znajdowano także bursztyn[12].
Szkoła w Sołtmanach istniała od 1737 r. W 1853 r. uczyło się w niej 103 dzieci, z których 62 znało język polski. W 1935 r. szkoła liczyła 88 uczniów i pracowało w niej dwóch nauczycieli. Tuż przed wybuchem wojny, w 1939 wieś liczyła 517 mieszkańców[13].
Po II wojnie światowej nowi osadnicy w Sołtmanach przystąpili prężnie do organizowania życia w nowej rzeczywistości. W 1945 r., z konieczności wznowiono działalność zabytkowego już wiatraku do produkcji mąki[14]. Niebawem też otwarto szkołę, w której pierwszą nauczycielką była Halina Bujnowicz. W tym też czasie w czynie społecznym wybudowano remizę[15]. W latach 1954-1972 sołectwo Sołtmany wraz z przysiółkiem Owczarkiem należało do gromady Boćwinka[16].
Etymologia
Założycielami wsi i jej pierwszymi sołtysami byli bracia Maciej i Paweł pochodzący z Sołtman w starostwie ełckim. Wspomniana miejscowość istniała już w 1519 r. pod nazwą Soltman[17]. Obecnie jest to niewielka wieś położona w gminie Prostki. Jak widać nazwa Sołtmany została przeniesiona wraz z pierwszymi zasadźcami Maciejem i Pawłem. Niebawem przeniosła się ona także na pobliskie jezioro. Początkowo nazywano miejscowość Soldthmanen, Soltmanen, Solthmanen, zaś od XVIII w. utrwalił się zapis Soltmahnen. Niewątpliwie nazwa pochodzi od staroniemieckiego wyrazu Sold oznaczającego „żołd”, zaś Soldman (Soltman) to jest „żołdak” – czyli najemny żołnierz[18]. W tej sytuacji jest wielce prawdopodobne, że pierwsze Sołtmany w starostwie ełckim otrzymał jakiś „żołdak”, co przełożyło się na nazwę tej wsi. W 1879 r. Wojciech Kętrzyński odnotował polski odpowiednik – Sołtmany[19].
Sołtys: Teresa Bartczak
Pierwsze osadnictwo na obszarze dzisiejszych Sołtman sięga czasów neolitu (epoki kamienia gładzonego). Świadectwem jest znaleziony po I wojnie światowej toporek kamienny. Odkryła go mieszkanka wsi pani Świderska. Znalezisko zostało zlokalizowane w południowej części wsi, na polu ornym, w odległości ok 100 m od jej gospodarstwa. Toporek został zinwentaryzowany przez nauczyciela z Gębałki F. Grigata, który także wykonał jego szkic. Później miał on się znajdować u Świderskiej, jednakże obecne jego losy są nieznane[1].
Powstanie Sołtman datuje się na 1546 r. Wówczas starosta węgorzewski Jan Pusch sprzedał 5 łanów sołeckich leżących naprzeciwko Żywego (Sieben) braciom Maciejowi i Pawłowi z Sołtman w starostwie ełckim (Matz, Paul von Solthna). Sołtysi zobowiązani byli do zasiedlenia chłopami czynszowymi 40 łanów (ok. 672 ha). Starosta zwolnił też wszystkich na 9 lat od wszelkich obowiązków. Początkowo zapisywano miejscowość, jako Soltmanen lub Solthmanen[2]. W kolejnym stuleciu wieś zwiększyła swój areał do 56 łanów (ponad 940 ha). Obszar Sołtman rozciągał się między jeziorami Sołtmany i Wydmińskim, jednakże jak wynika to z mapy Józefa Narońskiego zdecydowaną jego większość stanowiły wówczas lasy. Sama wieś położona nad jeziorem Sołtmany miała charakter ulicówki[3].
W 1710 r. dżuma w Sołtmanach pochłonęła 109 osób[4]. Spustoszenie i straty jakie wywołała epidemia morowej zarazy spowodowały początkową stagnację gospodarczą w regionie. Dlatego też od 1716 r. w Sołtmanach, a także kilku innych wsiach w starostwie węgorzewskim nadawano ziemię bez obowiązku szarwarku, ale w zamian za wysoki czynsz[5]. W spisie z 1785 r. Sołtmany posiadały 46 łanów (ok. 772,8 ha)[6], ale ówczesnym czasie nie były jednolitą wsią. Uprawiane przez chłopów 25 łanów było na prawie chełmińskim, z kolei 21 łanów należało do domeny królewskiej. W tym drugim przypadku chłopi musieli dodatkowo odrabiać szarwark[7].
W XIX w. widać wzrost rozwoju gospodarczego Sołtman. W 1853 r. wieś liczyła 498 mieszkańców oraz 3735 mórg ziemi (ok. 952,425 ha). Sołtysem był niejaki Bolszio. Mieszkańcy należeli do parafii oraz okręgu pocztowego w Kruklankach[8]. Co najmniej od lat 60. XIX w. istniał we wsi wiatrak[9]. Funkcjonował on również w początkowych latach XX w., później przez pewien czas był nieużytkowany. Na początku XX w. wybudowano kolejny wiatrak, który zlokalizowany był wzgórzu 150 m., przy granicy z Boćwinką[10]. W tym czasie w pobliżu Sołtman istniał też trzeci wiatrak tyle, że leżał już na terenie administracyjnym Mazuchówki. Taka ilość w tej okolicy młynów wiatrowych świadczy o dobrze rozwiniętej uprawie zbóż. Mieszkańcy Sołtman zajmowali się też wydobywanie torfu, który występował na znacznym obszarze w południowo-zachodniej części obszaru administracyjnego wsi, w pobliżu jeziora Wydmińskiego. Wspomniane torfowisko leżało obok przysiółka Felsenstein (późniejszy Owczarek)[11]. Ciekawostką jest, że nad jeziorem Sołtmany znajdowano także bursztyn[12].
Szkoła w Sołtmanach istniała od 1737 r. W 1853 r. uczyło się w niej 103 dzieci, z których 62 znało język polski. W 1935 r. szkoła liczyła 88 uczniów i pracowało w niej dwóch nauczycieli. Tuż przed wybuchem wojny, w 1939 wieś liczyła 517 mieszkańców[13].
Po II wojnie światowej nowi osadnicy w Sołtmanach przystąpili prężnie do organizowania życia w nowej rzeczywistości. W 1945 r., z konieczności wznowiono działalność zabytkowego już wiatraku do produkcji mąki[14]. Niebawem też otwarto szkołę, w której pierwszą nauczycielką była Halina Bujnowicz. W tym też czasie w czynie społecznym wybudowano remizę[15]. W latach 1954-1972 sołectwo Sołtmany wraz z przysiółkiem Owczarkiem należało do gromady Boćwinka[16].
Etymologia
Założycielami wsi i jej pierwszymi sołtysami byli bracia Maciej i Paweł pochodzący z Sołtman w starostwie ełckim. Wspomniana miejscowość istniała już w 1519 r. pod nazwą Soltman[17]. Obecnie jest to niewielka wieś położona w gminie Prostki. Jak widać nazwa Sołtmany została przeniesiona wraz z pierwszymi zasadźcami Maciejem i Pawłem. Niebawem przeniosła się ona także na pobliskie jezioro. Początkowo nazywano miejscowość Soldthmanen, Soltmanen, Solthmanen, zaś od XVIII w. utrwalił się zapis Soltmahnen. Niewątpliwie nazwa pochodzi od staroniemieckiego wyrazu Sold oznaczającego „żołd”, zaś Soldman (Soltman) to jest „żołdak” – czyli najemny żołnierz[18]. W tej sytuacji jest wielce prawdopodobne, że pierwsze Sołtmany w starostwie ełckim otrzymał jakiś „żołdak”, co przełożyło się na nazwę tej wsi. W 1879 r. Wojciech Kętrzyński odnotował polski odpowiednik – Sołtmany[19].
[1] SMB MVF, Soltmahnen, Kr. Angerburg, sygn. PM-A 789/1; R. Klimek, Nieznane materiały archiwalne o toporkach kamiennych z okolicy Kruklanek, „Masovia”, 2008, t. 11, s. 199-204.
[2] G. Białuński, Kolonizacja „Wielkiej Puszczy” (do 1568 roku) – starostwa piskie, ełckie, straduńskie, zelkowskie i węgoborskie (węgorzewskie), Olsztyn 2002, s. 187.
[3] J. Naroński, Districtus Angerburg, ok. [1660-1676], GStA, XX, HA, sygn. 61/ F 10310.
[4] Węgorzewo. Z dziejów miasta i powiatu, red. A. Wakar, B. Wilamowski, Olsztyn 1968, s. 149.
[5] M. Toeppen, Historia Mazur. Przyczynek do dziejów krainy i kultury pruskiej, Olsztyn 1998, s. 242.
[6] J. F. Goldbeck, Vollständige Topographie des Königreichs Preußen. Litthauischen Cammer- Departement, Erster Teil, Königsberg-Leipzig 1785 (Nachdruck Hamburg 1990), s. 154
[7] F. L. Schroetter, Tableau zur Zusammensetzung Karte von Preussen, Section 50, 1796, Deutsche Staatsbibliothek w Berlinie, sygn. N 1020.
[8] Statistisch-topographisches Adreß-Handbuch von Ostpreußen, Königsberg 1857, s. 325.
[9] Grabowen, nr 69, Maaßtab 1:100.000, 1870.
[10] Meßtischblatt Nr 1997, Kruglanken, 1:25 000, 1927.
[11] Geognostische Agronomische [Karte] nr 1998, Orlowen, 1:25 000, Berlin 1912.
[12] M. Toeppen, op. cit., s. 37.
[13] Węgorzewo. Z dziejów miasta i powiatu, op. cit., 149.
[14] Ibidem, s. 222.
[15] Ibidem, s. 243 i 248.
[16] Ibidem, s. 287.
[17] G. Białuński, op. cit., s. 98.
[18] Niemiecko-polski i polsko-niemiecki słownik historyczny, t. 1, oprac. K. Kopiński, J. Tandecki, L. Lewandowska, Toruń 2018, s. 159.
[19] W. Kętrzyński, Nazwy miejscowe polskie Prus Zachodnich, Wschodnich i Pomorza wraz z przezwiskami niemieckimi, Lwów 1878, s. 172.
Sołtys: Teresa Bartczak
Liczba odwiedzin: 88259
