Oficjalny portal Urzędu Gminy Kruklanki

Żywy

Żywy są najstarszą miejscowością na obszarze Gminy Kruklanki. Powstały przed rokiem 1540 r., kiedy to zostały wymienione w wykazie rachunkowym pod nazwą Sybenn. Wieś była już wtedy w pełni zasiedlona i bez wolnizny. W 1542 r. miało miejsce sprzedanie sołectwa Żywy przez węgorzewskiego starostę Jerzego Bronnitza Maciejowi Kierszowskiemu (Matz Kyrschysofski). Nowy sołtys posiadał 3 łany ziemi, ale niebawem dokupił jeszcze jeden łan. Żywy początkowo prawdopodobnie liczyły ok. 30 łanów, później blisko 40 łanów (ok. 672 ha). W dokumentach zapisywano nazwę wsi, jako: Sybenn, Sieben, a od połowy XVI w. Groß Sieben i Groß Siewen[1]. Żywy (Sieben) wymienione zostały także w 1546 r. gdy w ich sąsiedztwie dokonano sprzedaży pięciu łanów sołeckich, które były zalążkiem postania Sołtman[2]. W 1551 Maciej Kierszowski sprzedał sołectwo w Żywych z 4 łanami za 150 grzywien srebra (ok. 28,65 kg) swemu bratu stryjecznemu Janowi Kierzowskiemu[3].
Początkowo wieś należała do parafii w Węgorzewie na co wskazuje rejestr kościelny z lat 1539-1540, później do parafii w Kruklankach[4]. Z 1557 r. mamy pierwszą informację o pastorze w Kruklankach, więc prawdopodobnie od tego czasu mieszkańcy przeszli pod jurysdykcję nowopowstałej parafii[5]. Wieś pojawia się pod nazwą Żÿwe na mapie Józefa Narońskiego, która powstała w latach 60. XVII w. Obszar Żywego liczył wówczas 38 łanów 27 morgów[6]. Od 1716 w niektórych miejscowościach w starostwie węgorzewskim nadawano włóki bez obowiązku szarwarku, ale w zamian za wysoki czynsz. Do takich wsi należały między innymi: Boćwinka, Sołtmany i Żywy[7]. W spisie z 1785 r. wieś występuje pod nazwą Siewen, jako własność królewska o powierzchni 28 łanów[8]. Z kolei na rękopiśmiennej mapie Fryderyka Schroettera mamy informację o 9 użytkowych łanach chełmińskich (ok. 151,2 ha) i 23 królewskich (386,4 ha)[9].
W połowie XIX w. wieś liczyła 257 mieszkańców i posiadała powierzchnię 2576 mórg (ok. 656,88 ha). Należała do parafii i agencji pocztowej w Kruklankach[10]. We Żywym był wiatrak, który położony był w północno-wschodniej części wsi. Funkcjonował on jeszcze na początku XX w.[11] Szkoła została założona w 1741. W 1853 uczęszczało do niej 93 uczniów, wśród których 40 znało język polski. W 1935 uczyło się w niej 42 uczniów i był zatrudniony jeden nauczyciel. W 1939 w Żywym mieszkało 259 osób[12]. Po II wojnie światowej sołectwo należało do gromady Boćwinka[13].
We wsi znajduje się niewielki dworek pochodzący z 2. Połowy XIX w. Założony jest na rzucie prostokąta i w stylu neoklasycystycznym. Majątek w początkach XX w. był własnością rodziny Ziegler, a w końcu lat 20. XX wieku należał do rodziny Wilke. Obszar dworski obejmował nieco ponad 200 ha. W okresie powojennym na terenie majątku utworzono państwowe gospodarstwo. Z dawnego założenia dworskiego zachował się dwór i kamienno-ceglane zabudowania gospodarcze[14].
 
Kamienna Struga
Osada Kamienna Struga (Steinbach) powstała w 1708 r. w ramach tzw. osadnictwa szkatułowego[15]. Pod koniec XVIII w. miejscowość wzmiankowano, jako dobra szkatułowe, położone nad jeziorem Żywy (Siewen). Zajmowały obszar 3 łanów (ok. 50,4 ha). Mieszkańcy należeli do parafii w Kruklankach[16]. W połowie XIX w. Kamienna Struga liczyła 53 mieszkańców i 477 mórg (ok. 121,63 ha). Właścicielem dóbr szkatułowych była rodzina Specovius[17]. Dzierżawili oni także łąkę nad strugą Czarną (Schwarzer Fluß) w centralnej części Puszczy Boreckiej. Obszar ten przez długie lata był obecny w miejscowej toponimii, jako Sperovius Wiese – „Łąka Sperowiusza”[18].
Osadnictwo w okolicy Kamiennej Strugi należy do najstarszych na obszarze gminy Kruklanki. Znane są dwa prehistoryczne narzędzia kamienne, które zostały tam zlokalizowane w okresie międzywojennym. Oba artefakty zostały zinwentaryzowane i trafiły do szkoły w Jurkowie, gdzie była stała ekspozycja miejscowych zabytków archeologicznych[19]. Nad północnym brzegiem jeziora Żywy znajdowały się kurhany, które zbadano w 1872 r., natomiast na wschodnim brzegu była prehistoryczna osada[20].
 
Etymologia:
Pierwsza znana z dokumentów nazwa wsi Żywy to Sybenn. W literaturze przedmiotu mamy informację, jakoby miała ona pochodzić od imienia Prusa Sybena[21]. Jest to jednak błędna próba wyjaśnienia etymologii pierwotnej nazwy. W średniowiecznych dokumentach nie odnotowano wśród Prusów takiego imienia, jak Syben[22]. W kolejnych latach pojawia się nazwa Groß Sieben, która pochodzi z języka niemieckiego i oznacza „dużą siódemkę”. W tym czasie niedalekie Żywki nazywano dla odmiany Kleine Sieben („mała siódemka”). Prawdopodobnie nazwa ta nawiązuje do siedmiu łanów ziemi, które mogły być w tym miejscu użytkowane. Na mapie Józefa Narońskiego z XVII w. pojawia się zapis miejscowości Żÿwe[23], czyli bardzo zbliżony do nazwy współczesnej. W późniejszych latach, aż do 1945 r., wieś wzmiankowano w dokumentach, jako Siewen. Prawdopodobnie powyższa nazwa ma polskie korzenie i pochodzi od staropolskiego wyrażenia „siewka” oznaczającego sianie, zasiew[24]. W 1879 r. Wojciech Kętrzyński po raz pierwszy wzmiankował o Żywym[25].
Ważną odnotowania jest także dawna nazwa jeziora Żywy, która brzmiała Dargist. Po raz pierwszy pojawia się w 1562 r., jako Sehe Dargist w opisie granic Brożówki[26]. Następnie identyczny zapis jeziora jest na mapie Kaspra Hennenbergera pochodzącej z 1576 r.[27] Nazwa ta funkcjonowała do XIX w. Słowo *darge w języku pruskim to: „mocny”, „twardy”, „wytrzymały”[28]. Wśród Prusów często występowały imiona męskie, jak: Darge, Dargel, Dargil, których źródłosłowem jest ten wyraz[29]. Nie można wykluczyć, że obecna nazwa wsi Żywy nawiązuje do pruskiej nazwy jeziora Dargist, gdyż w języku staropolskim odpowiednikiem słowa „wytrzymały”, czy „mocny” było „żywy”, „żwawy”, „rześki”[30].
 
Legenda o wielkoludach znad jeziora Żywy
W 1936 r. miały miejsce prace archeologiczne na cmentarzysku z okresu wpływów rzymskich, które znajdowało się w pobliżu Możdżan. Niestety, ale wyniki badań tej nekropoli nie zachowały się do dzisiejszych czasów. Wśród osób wynajętych przez niemieckich archeologów do pomocy przy wykopaliskach był siedemdziesięcioletni miejscowy robotnik Wilhelm Pukas. Opowiedział on badaczom ciekawą historię, której był świadkiem w dzieciństwie. Przyjąć można wstępnie, że miało to miejsce w latach 70. XIX w. Wówczas doszło do bardzo obfitych opadów deszczu, które doprowadziły do podniesienia poziomu wody w jeziorze Żywy. W efekcie podmyta została skarpa przy wschodnim brzegu jeziora i oczom mieszkańców Kamiennej Strugi ukazały się trzy „trumny dawnych olbrzymów”, które następnie spłynęły do jeziora i dryfowały po nim. Ostatecznie fale wyrzuciły je na podmokłą łąkę sąsiadującą z jeziorem. Wilhelm Pukas opisał bliżej archeologom „trumny olbrzymów”, a także narysował ich kształt patykiem na ziemi. Zaznaczył, że były one otwarte i zrobione z jednego pnia drzewa o długości ok. 5-6 m. Zdaniem słuchających opowieści badaczy mowa była o dawnych łodziach zwanych potocznie dłubankami. Archeolodzy udali się z Wilhelmem Pukasem na miejsce „pochówku olbrzymów”. Wstępnie uznali, że był to idealny teren na założenie osady rybackiej. Miejsce to było w doskonały sposób odsłonięte od wiatru i dużych fal. Podczas retrospekcji terenowej niemieccy badacze nie wykluczyli istnienia w tym miejscu prehistorycznej osady palowej. Miejsce to z pewnością było zamieszkane w dawnych czasach, ponieważ kilkanaście lat temu miejscowy przyrodnik Andrzej Sulej zlokalizował tam liczny materiał ceramiczny, głównie pochodzący z okresu wpływów rzymskich[31].  
            Z całą pewnością można stwierdzić, że „trumny olbrzymów” były łodziami jednopiennymi. Problemem jest jednak brak możliwości określenia z jakiego były one okresu.  Zwyczaj pochówku ludzi w trumnach wykonanych z jednego pnia był znany na Mazurach w czasach nowożytnych, stąd pewnie wydostanie się z ziemi dłubanek automatycznie zostało przez wiejską ludność skojarzone z trumnami, a nie łodziami. Ich wielkość wzbudziła wyobraźnię tutejszych mieszkańców. Uznali, że pochowani w nich zostali olbrzymi, którzy w dawnych czasach bytowali nad jeziorem Żywy.


Sołtys: Kusz Małgorzata